به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سيما، امروزه با افزایش پرونده‌های حقوقی و کیفری و صدور حکم از جانب مراجع ذی‌صلاح سوالات مختلفی در مورد اینکه حکم چیست و دارای چه ابعاد حقوقی است مطرح می‌شود ما در این مقاله سعی بر این داریم که به این سوالات پاسخ دهیم لیکن برای کسب اطلاعات بیشتر بهتر است تا از مشاوره حقوقی استفاده کنید.

سازمان قضاوتی ایران
برای اینکه بدانیم حکم چیست ابتدا باید بدانیم که چه مراجعی در ایران صدور حکم را برعهده دارند.

• دادگاه‌های بدوی یا نخستین
• دادگاه‌های تجدیدنظر
• دیوان عالی کشور

و این مراجع را از حیث نوع می‌توان به اقسام زیر تقسیم کرد:
• دادگاه عمومی
• دادگاه نظامی
• دادگاه ویژه روحانیت
• دادگاه خانواده

هر دادگاه در معیت خود دادسرایی را دارد که وظیفه تکمیل تحقیقات مقدماتی و ارجاع پرونده به دادگاه و همچنین اجرای حکم را بر عهده دارد.
هر پرونده کیفری ابتدا به دادسرا ارسال شده و پس از اینکه تحقیقات مقدماتی تکمیل شود در صورتی که موارد اتهامی به متهم وارد باشد پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه ارسال می‌شود.

حکم چیست؟

درصورت در دعوا در محاکم دادگستری ، با یک سری اصطلاحات حقوقی برخورد می کنید که دانستن معانی برخی از آنها بسیار مهم است.

حکم تصمیمی از سوی دادگاه است که قاطع دعوا و همچنین موجب فصل خصومت شده و یا در امور کیفری موجب تعیین و میزان مجازات شخص متهم می‌شود.
تعریفی دیگر: حکم دادگاه رأیی است که به موجب آن در مسائل حقوقی اختلاف در دادگاهی که آن را صادر کرده فصل می‌شود و در امور کیفری رأیی است که به موجب آن متهم به کیفر خود می‌رسد.
حکم چیست؟ این پاسخی است که باید با معرفی ویژگی‌های حکم همراه باشد.

ویژگی‌های حکم
هر حکم برای اینکه بتواند رأی محسوب شود باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
• در امور ترافعی صادر شده باشد.
• توسط دادگاه در قالب یک دادنامه صادر شده باشد.
• حکم دادگاه راجع به ماهیت دعوا باشد.
• قاطع دعوا باشد.
چنانکه گفته شد برای اینکه بدانیم حکم چیست باید حکم دارای ویژگی‌های مذکور بوده و همچنین مستند به قانون باشد.

تفاوت حکم با قرار
برای اینکه تفاوت حکم با قرار را بتوانیم تشخیص دهیم باید به ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی اشاره کنیم که در آن قانون‌گذار چنین اشعار می‌دارد:
چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به صورت جزئی یا کلی باشد، حکم و در غیر اینصورت قرار نامیده می‌شود.

چند نمونه قرار
• قرار عدم صلاحیت
• قرار امتناع از رسیدگی
• قرار بازداشت موقت
• قرار وثیقه
• قرار کفالت
چنانکه از نمونه‌های فوق استنباط می‌شود هیچیک از این قرار‌ها قاطع دعوی نبوده و تنها تصمیمی موقتی است که از سوی دادگاه و یا دادسرا صادر می‌شود و در پاسخ به سوال حکم چیست باید قرار‌ها را از احکام تفکیک کرد.

آثار حکم
پس از آنکه حکمی توسط دادگاه صادر می‌شود این حکم دارای آثاری است که نسبت به محکوم علیه و یا قائم مقام او جاری است و به عبارت دیگر اصطلاحا می‌گویند که حکم اثر نسبی دارد لیکن حکم می‌تواند به عنوان دلیل توسط هر شخصی (شخص ثالث) ارائه شود.

آثار کلی هر حکم عبارت است از:
• حکم توان اثباتی دارد
• صدور حکم موجب فراغ دادرسی می‌شود
• موجب به وجود آمدن اعتبار امر قضاوت شده می‌شود
• موجب به وجود آمدن قابلیت شکایت و اعتراض به احکام می‌شود

حکم چگونه اجرا می‌شود؟
پس دانستیم که حکم چیست و ویژگی‌های آن را مطرح کردیم. لازم به ذکر است که هر حکمی پس از آنکه صادر شد به طرفین ابلاغ می‌شود و پس از آنکه حکم قطعی شد برای اجرا به دادسرا ارجاع خواهد شد.
برای اینکه یک حکم به اجرا در بیاید مستلزم گذشت چند مرحله است که در زیر به هر یک اشاره نموده و توضیح کوتاهی نیز ارائه می‌دهیم:

• صدور اجرائیه:
پس از آنکه حکمی توسط دادگاه صادر شد و قطعیت یافت می‌توان به درخواست محکوم له اجرای حکم مذکور را از دادگاه صادر کننده رأی خواسته و دادگاه مزبور نیز با صدور برگ اجرائیه و ارسال پرونده به اجرای احکام که در معیت هر دادگاه وجود دارد زمینه اجرای حکم را فراهم می‌کند.

تشکیل پرونده اجرائی دعوا
پس از آنکه برگ اجرائیه صادر شد به همراه پرونده که متشکل از مدارک اولیه پرونده به همراه رأی صادره و به همراه برگ اجرائیه، پرونده‌ای تحت عنوان پرونده اجرائی دعوا در اجرای احکام تشکیل می‌شود.

ابلاغ اجرائیه
قدم بعدی در راه فهم اینکه حکم چیست و چگونه اجرا می‌شود ابلاغ اجرائیه است بدین صورت که پرونده اجرائیه به مامور ابلاغ تحویل داده شده و وی ظرف مدت معینی موظف است تا مدارک را به محکوم علیه ابلاغ کند و رسید ابلاغ را به دفتر اجرای احکام تسلیم کند.

• اجرای حکم:
لازم به ذکر است که حکم می‌تواند مالی یا غیر مالی باشد که در صورتی که مالی باشد اجرای حکم سهل‌تر و در صورتی که موضوع حکم غیر مالی باشد اجرا آن سخت‌تر خواهد بود.